John Carter - film, który powstał za późno

John Carter

USA, 2012

scenariusz: Andrew Stanton, Michael Chabon, Mark Andrews

reżyseria: Andrew Stanton

Niewiele jest w literaturze postaci wiecznych, których przygody były, są i będą natchnieniem dla wielu pokoleń twórców. W świecie fantasy taką postacią jest oczywiście Conan. W świecie SF natomiast, taką „wieczną” postacią jest bohater „marsjańskiej” serii utworów Edgara Rice Burroughsa: John Carter, kawalerzysta wojsk Konfederacji, który przypadkiem znalazł się na Marsie. Jego przygody, stosunkowo mało znane w Polsce, były natchnieniem dla wielu pisarzy SF oraz twórców filmów o tej tematyce. Gdyby nie John Carter, nigdy nie powstałyby nie tylko Gwiezdne Wojny, ale też np. przygody pilota Pirxa.

  

Niestety, czas okazał się bezlitosny dla Johna Cartera. O ile inna postać stworzona przez Burroughsa – Tarzan – doczekała się wielu ekranizacji swoich przygód, o tyle dzielny kawalerzysta przez wiele lat pozostał w cieniu i świat powoli o nim zapominał. Nietrudno w sumie zgadnąć, dlaczego. Dawniej Mars był wielką zagadką: wieści choćby o tajemniczych kanałach podsycały wiarę życie na tej planecie. Dzisiaj jednak wiemy, że Mars do życia zupełnie się nie nadaje, a kolejne sondy co prawda nie dały definitywnego dowodu, że życia tam nie ma, to jednak nie jest bardziej skomplikowane od bakterii. O ile więc powieści takie, jak "Kroniki Marsjańskie" o upadłej cywilizacji są do przyjęcia, to jednak przygody Johna Cartera - już niekoniecznie. Dlatego Tarzan jest na swój sposób ponadczasowe (jego przygody osadzano również w dzisiejszych czasach), to jednak z Johnem Carterem tak łatwo nie jest. W dodatku - powiedzmy sobie szczerze - proza Burroughsa nie jest najwyższych lotów, jeśli chodzi o fabułę.

 

Musiało minąć dokładnie sto lat, aby wreszcie przeniesiono przygody Johna Cartera na ekran. Scenarzysta i reżyser Andrew Stanton postanowił bowiem dość wiernie zekranizować utwór „Księżniczka Marsa” z 1912 roku. Skutkiem tego jest film, który część miłośników SF zachwycił, ale z punktu widzenia przeciętnego zjadacza chleba zapewne szybko popadnie w zapomnienie z powodu rzekomych zapożyczeń z innych dzieł gatunku. Paradoks zaś polega na tym, że jest dokładnie odwrotnie!

 

Szkoda, bo „John Carter z Marsa” ( stosuję tłumaczenie tytułu oryginału) jest filmem godnym uwagi. Jako że powstał na bazie książki pisanej w czasach, kiedy wiele osób wierzyło, że na Marsie naprawdę istnieje życie, jest wolny od nieraz bardzo nieudolnych starań uczynienia świata przedstawionego wiarygodnym naukowo. W tamtych czasach nikogo nie dziwiło, że na Marsie mogą żyć obok siebie i czterorękie istoty, i ludzie. Nikogo nie dziwił fakt, że Carter może tam swobodnie oddychać, miejscowa żywność jest dla niego jadalna, a sam Mars - mimo większej w stosunku do Ziemi odległości od Słońca - jest znacznie gorętszy. Słowem – była to fantastyka w stanie czystym, przygodówka stworzona po to, żeby wciągnąć czytelnika w inny świat i pozwolić mu oderwać się od rzeczywistości.  

Podobnie ma się rzecz z filmem. Dowodzi tego sama fabuła, prosta jak technika zaludniania i oparta na sprawdzonym schemacie: oto pewien człowiek przypadkowo przeniesiony w sam środek wojny, która go nie dotyczy, staje w obronie pięknej księżniczki. Oczywiście jedną z walczących stron dowodzi żądny krwi książę, a drugim sprawiedliwy władca i ojciec wspomnianej księżniczki. Do tego mamy niespodziewane wsparcie ze strony dzikich i okrutnych, ale też walecznych i honorowych tubylców – wojowniczych czterorękich Tarków. Prawda, jakie to proste? Fabuła, jakich wiele. I o to chodziło. Ale dzisiaj wymaga się jednak czegoś nieco bardziej skomplikowanego.

 

Z bohaterami jest tak samo - wyglądają i zachowują się, jakby scenariusz powstał w czasach sprzed epoki politycznej poprawności i relatywizmów moralnych. John Carter jest typowym bohaterem swoich czasów: silnym, odważnym, chociaż momentami niezbyt inteligentnym, ale zawsze skłonnym wysłuchać mądrych doradców. Księżniczka jest oczywiście nie tylko piękna, ale i mądra, a zły książę jest w dodatku głupi i nie budzi nawet śladów sympatii. Tarkowie są w porównaniu z marsjańskimi "ludźmi" oczywiście znacznie bardziej nieokrzesani, ale za to do szaleństwa odważni i honorowi. Platoński niemal, czarno-biały świat. Ale cóż, tak się kiedyś tworzyło…Tylko że dzisiaj tacy bohaterowie jakoś nie potrafią przemówić do widzów.

 

Na szczęście „John Carter z Marsa" ma jedną niezaprzeczalną zaletę, którą doceni każdy: stronę wizualną. Sceneria, kostiumy, efekty specjalne są dopieszczone w każdym calu. Technika mieszkańców czerwonej planety jest niby nieco wzorowana na ziemskiej, ale i tak robi wrażenie. Przy okazji chciałem zwrócić uwagę na jedną rzecz. Otóż jest to chyba pierwsza od czasów „Avatara” produkcja, w której efekty 3D były naprawdę widoczne. Marsjańskie pojazdy, wyglądające jak łodzie ze skrzydłami, wydawały się wylatywać z ekranu, w każdym momencie widać było głębię, a nawet w scenach batalistycznych obraz był płynny i nie rozjeżdżał się - żadna z tych cech, poza kilkoma animacjami i wspomnianym "Avatarem" nie pojawiła się nigdy. Muzyka jest jakby żywcem wzięta z czasów „Conana Barbarzyńcy” – widać, że twórcy bardzo starannie wzięli sobie do serca misję przeniesienia widza w świat utworzony przed wiekiem.

Niestety, powtórzę raz jeszcze: z mojego punktu widzenia film powstał po prostu za późno. Współczesny widz wyjdzie z „Johna Cartera” raczej mało usatysfakcjonowany. Będzie narzekał na płytką fabułę, jeszcze płytsze postaci… najgorsze, że wiele osób widzi w tym filmie mnóstwo zapożyczeń chociażby z „Gwiezdnych Wojen” – a przecież jest dokładnie odwrotnie: to John Carter był pierwszy i to niego wielu twórców czerpało, ile wlezie. Tylko że historia zatoczyła koło: twórcy filmowi czerpali z powieści, a film na podstawie powieści czerpał z nich właśnie... Dlatego "John Carter z Marsa" sprawia wrażenie filmu, którego scenariusz przeleżał w szufladzie kilkadziesiąt lat czekając na lepsze czasy i rozwój techniki, po czym ktoś nagle postanowił go wyjąć, odświeżyć i puścić ludziom - w większości nawet nieznajacych głównego bohatera.

 

Ocena tego filmu jest dla mnie bardzo trudna. Daję mu 8 punktów na 10 – jest to jednak ocena "honorowa", z uwagi na rolę, jaką John Carter odegrał w historii literatury i kina. Jednak zaznaczam – to film do rozerwania się, głównie dla wielkich miłośników SF, trochę fantasy, a także kina przygodowego.

PS. W ramach ciekawostki zamieściłem nieznany u nas, amerykański plakat. Prawda, jak idealnie pasuje do lat 40.? Szkoda, że technika w tamtych czasach nie pozwoliłaby na powstanie tego filmu - możliwe, że historia kina SF wyglądałaby zupełnie inaczej.